Tarihteki ilk boş zamanların en önemli nesnesi: Topun tarihi
Günümüzde top vasıtasıyla yapılan sporlar ve oyunlar, dünyanın en popüler hobi ve etkinlikleri sıralamalarında en üstte yer alıyor. Gerek izleyici gerek amatör olarak yapılan bu faaliyetler, büyük bir endüstrinin de en önemli parçası oluyor. Küresel anlamda popülaritesi sarsılmaz olarak görülen spor ve oyunların vazgeçilmezi olan topları; kim, nerede ve ne zaman icat etti?
- Bu sanki ben değilim, gole giden bir panter,
- Alır eline iğne, düşünür, düğme diker.
- Düğme diker annesi, bıkınca coğrafyadan;
- Kalede tenis topu, önlüğünde biraz kan.
- Kan kurur defterinde, her zaman bir çiçekti;
- Artık ipte sallanır panterle bisikleti.
- Ülkü Tamer, İlmik
Ulaşılan verilere göre en eski toplara yaklaşık 4500 sene evvel Mısır’da rastlanılmış. Keten kumaştan imal edilen bu topların üretimi çocukken evin içinde çoraptan yaptığımız topları hatırlatıyor.
Orta Amerika’da elde edilen bulgularda ise topların taştan üretildiği, anıtsal top sahalarının var olduğu ve bazı top oyuncusu tasvirlerine ulaşılmış. Bu kıtadaki diğer bir bulguda ise en az 3700 yıl önce kauçuktan yapılmış topların varlığı belirlenmiş.
Beklenilenin aksine Avrupa ve Asya’daki veriler; Mısır ve Orta Amerika gibi çok eskilere dayanmıyor. Bu anakaralarda topa dair ilk bilgiler; Yunanistan’da 2500, Çin’de ise 2200 yıl evveline ait.
Yapılan bir araştırmaya göre Çin’in kuzeybatısında yer alan Turfan şehri civardaki eski Yanghai mezarlığında üç deri topa erişildi. Çapı 7,4-9,2 santimetre arasında değişen bu topların yaşı 2900 ile 3200 arasında değişiyor.
Zürih Üniversitesi’nden Çin’e gelen bu araştırmanın başyazarı Patrick Wertmann, “Söz konusu durumda Avrasya’da bulduğumuz bu toplar, daha önce bu coğrafyada ulaşılan antik toplardan ve Avrasya’daki top oyunlarını aktaran tasvirlerinden yaklaşık beş yüzyıl kadar daha eski. Ancak şunu da söylemek gerekir ki, Patrick Wertmann konuyla ilgili yaptığımız çalışmalar ve gerçekleştirdiğimiz arkeolojik kazılar ışığında bu toplar vasıtasıyla tam olarak nasıl oyunlar oynadığını söyleyebilmek çok güç.” diyor.
En eski tasvirlere bakıldığında; Yunanistan’da topun arkasından koşan insanlar, Çin’de ise elinde sopa bulunan at binicileri görülmüş. Öte yandan Yanghai’de de Çin’deki tasvirlerde yer alan işlemelere benzer şekilde kavisli sopalar bulunmuş. Ancak bu sopalarla herhangi bir top arasında bağlantı kurulabilecek bulgulara rastlanılmamış. Bu sopalarla diğer toplar arasında tarih olarak da bir yakınlığa ulaşılamamış. Bu yüzden Yanghai’de keşfedilen deri toplar, atlarıyla beraber gömülen insanlara ait mezarlarda bulunmasına rağmen; bu topların çim hokeyi veya polo gibi sporların ilk formlarıyla bağlantılı olmadığı tespit edilmiş.
Bütün araştırmalar sonucunda, topların ve topla oynanan oyunlarının en başından beri fiziksel egzersiz ve askeri eğitimin bir parçası olduğunu görülüyor. Ek olarak bugün olduğu gibi sporda da merkezi bir rol oynayan top; eski zamanlarda da yaygın bir aktivite idi.