Kullanıcı ve komşuluk odağında kentsel dönüşüm: Maltepe Başıbüyük - Parsel 49

Atelye 70, İstanbul’un Maltepe ilçesindeki Başıbüyük ve Gülsuyu-Gülensu mahalleleri için kapsamlı bir kentsel dönüşüm projesi geliştiriyor. Dönüşüm projesinin modeli, Kadıköy Fikirtepe’deki ve Bursa Osmangazi’deki çarpıcı dönüşümlerin aksine insan ölçeğine odaklanıyor. TOKİ’nin Anadolu’daki şehirlerde planlayıp uyguladığı ve şehirlerin tepelerindeki yüksek konutlara karşılık Maltepe’de bulunduğu bölge ile bütünleşen bir yaklaşım geliştiriliyor.

Fikirtepe’de gerçekleştirilen dönüşüm projeleri, her gün milyonlarca insan tarafından görülüyor. Öncesinde gecekondu benzeri niteliksiz ancak düşük kat sayısına sahip yapılardan oluşan mahallede düşük gelir grubundan insanlar yaşıyor. Bir zamanlar kış aylarında kömür tüketimi sebebiyle hava kirliliğinin yaşandığı bölgede günümüzde kuleler yükseliyor. Atelye 70, Fikirtepe’de yaşanan gayrimenkul odaklı dönüşüm ve benzerlerinin sebebi olan sosyolojik, psikolojik, sosyal, kültürel ve ekonomik durumları göz önünde bulunduruyor.

Dönemin Maltepe Belediye Başkanı Mustafa Zengin ve ekibi, TOKİ ile kentsel dönüşüm anlaşması yapıyor. Bu anlaşma çerçevesinde Maltepe Belediyesi, özel davet ile Atelye 70’ten bir dönüşüm planı çalışması istiyor. Atelye 70, tasarım sürecine ofisin plancı lideri Prof. Hüseyin Kaptan ile Başıbüyük ve Gülsuyu-Gülensu mahallelerini gezerek başlıyor.

Araştırmalar sonucu bölgenin 1950’lerin başından itibaren İstanbul E-5 çevresindeki sanayileşme politikasından hareketle yapılaştığı tespit ediliyor. E-5 çevresinde gerçekleştirilen sanayileşme, iş gücü ihtiyacı sebebiyle bölgeye köyden kente göçün yaşanmasına neden oluyor. Köyden kente göçen insanlar, şehir yaşamının zorluklarını hemşehrilik ilişkileri ile aşmaya çalışıyor. Bu doğrultuda Başıbüyük ve Gülsuyu-Gülensu mahallelerinde gecekondu yapılaşması oluyor. Aynı zamanda göç eden bu insanlar sosyal ve kültürel yapılarını da şehirde sürdürüyor.

Tüm bu geçmiş etkenlerin çerçevesinde; kentsel dönüşüm projesi, mimarinin yanında hassas ve karmaşık süreçleri de değerlendiriyor. Dönüşüm projesinde, mekansal planlama bölgede olumlu bir sonuç ve nitelikli çevre oluşturmayacağı için geri planda bırakılıyor. Aynı zamanda bölge sakinleri için ekonomik sürdürülebilirlik açısından sıkıntı oluşturacağı düşünülüyor.

Başıbüyük Mahallesi’nde daha seyrek yerleşimler yer alırken parsellerin büyük bölümü kamunun mülkiyetinde bulunuyor. Ancak çevresindeki plansız yapılaşma mahalleyi etkisi altına alıyor. Özellikle insan yoğunluğunu üstüne çeken yakındaki büyük projeler, geniş üniversite kampüsleri ve hastaneler, gelişim baskısını artırıyor. Bu bağlamda mahallenin de yakın zamanda özgün görüntüsünü kaybetmesi öngörülüyor.

Konut alanları ve beraberindeki alt merkez; modern planlama ve kentsel tasarım esasları çerçevesinde dönüşüm projesinin omurgasını meydana getiriyor. Projenin omurgası bütüncül ve katılımcı bir plan olarak şekilleniyor. Temel tasarım kurgusunun oluşturduğu nitelikli sosyal çeşitlilik ve şehircilik standartlarının mahalle ölçeğinin ötesinde bölgeye katkı sağlaması amaçlanıyor.

İlk etap çerçevesinde ada bazında bir dönüşüm gerçekleştiriliyor. Kamuya açık ortak alanlar ile bir mahalle dokusu ve komşuluk ilişkileri geliştiriliyor. Konut hacimleri, ciddi kot farkına sahip topografyasına uygun kademeli zemin üstünde yükseliyor. Konutlar, alanın sahip olduğu Marmara Denizi manzarasına yöneliyor. Manzaraya yönelen konutlar birbirlerinin görüşlerini engellemiyor.

Sokak ve mahalle kültürünün sürdürülmesi ve geliştirilmesi için açık-kapalı alanlar şeklinde sosyal donatılar planlanıyor. Ortak kapalı alanlarda ve teras gibi açık alanlarda, hava sirkülasyonuna ve doğal ışığa önem veriliyor. Proje genelinde kullanılan malzemeler, ekonomik özelliklerine göre tercih ediliyor.

Kentsel dönüşüm projesinde mahalle, sokak ve yapı üçlüsü arasındaki sistem ön planda yer alıyor. Sosyal etki ve yaşam, projenin ana kurgusunu tanımlıyor. Dönüşüm çerçevesinde mekansal ve yaşamsal unsurlar ele alınıyor. Konut blokları, parselin sınırına dizilirken merkezdeki açık alan kamusal tesisler ile destekleniyor.

Kentsel dönüşüm projesi çerçevesinde uygulanan ilk etap, gelecek aşamalara ışık tutması amaçlanıyor. Bölgede yaşamın başlamasının ardından bir süre sonra etki analizlerinin yapılması planlanıyor. Analizler sonrası projenin artı ve eksi yönleri üzerinde çalışılması hedefleniyor.