Ankara’nın ilk kaloriferli ve asansörlü apartmanı: Erzurumlu Nafiz Bey Apartmanı

Ankara’nın Altındağ ilçesinde, Ulus semtinde, Anadolu Medeniyetleri Müzesi’nin yakınında, Işıklar Caddesi ile Alataş Sokağı’nın kesişiminde 27 numarada konumlanan betonarme olarak inşa edilen Erzurumlu Nafiz Bey Apartmanı, Arif Hikmet Koyunoğlu tarafından tasarlanıyor. Yapının müteahhitliğini ise Türkiye İş Bankası, Ankara Palas, Marmara Köşkü ve Etnografya Müzesi gibi önemli birçok yapının da müteahhitliğini üstlenen, Cumhuriyet Dönemi’nin ilk yıllarında Ankara’da müteahhitlik yapan sayılı inşaat şirketlerinden birinin sahibi olan ve Kurtuluş Savaşı döneminde İtalya’dan getirterek orduya yaptığı uçak bağışıyla da tanınan Erzurumlu Nafiz Bey (Nafiz Kotan) üstleniyor.

Yapının kapısında “Erzurumlu Nafiz Bey Apartmanı 1922” yazılı metal bir levha bulunmasının doğrultusunda apartmanın 1920’li yılların başında inşa edildiği düşünülüyor. Mimar Hasan Kuruyazıcı, “Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Bir Mimar: Arif Hikmet Koyunoğlu” adlı kitabında, apartmanın giriş kapısındaki levhada belirtilen tarihin, Koyunoğlu’nun bu tarzda bir yapıyı inşa etmesi için çok erken bir tarih olduğunu belirtiyor ve modern mimari üslubunun kabul edilmeye başladığı 1930’ların başındaAnkara’da inşa ettiği son yapısı olduğunu düşündüğünü yazıyor. Apartmanın alt katı ticaret amacıyla, üst katları konutfonksiyonunda tasarlanıyor.

Yapının mimarı Arif Hikmet Koyunoğlu, 1893 tarihinde İstanbul’da doğmuş olmasına rağmen doğum tarihi uzun yıllar 1888 yılı olarak biliniyor ve pek çok yayında bu şekilde geçiyor. Kuruyazıcı, Koyunoğlu’nun anılarını derlediği kitapta, onun gerçek doğum tarihinin 1893 olduğunu belgeleriyle kanıtlayarak bu yanlışlığı düzeltiyor. Koyunoğlu, üniversite eğitimini 1910 ile 1914 yılları arasında, Sanayi-i Nefise Mektebi mimarlık bölümünde tamamlıyor. Sanayi-i Nefise Mektebi'nde Vallaury ve Mongeri'nin öğrencisi olan Koyunoğlu’nun (1888-1982), Mongeri tarafından tasarlananSt. Antoine Kilisesi inşasında çalıştığı biliniyor. Erzurumlu Nafiz Bey Apartmanı (1922), Erzurum İttihat ve Terakki Kulübü (1914), Eski Türk Ocağı Binası (1927-30), Ankara Etnografya Müzesi (1926), Himaye-i Etfal/Çocuk Esirgeme Kurumu, Eski Dışişleri Bakanlığı (1928) gibi yapılar Koyunoğlu’nun öne çıkan tasarımlarındandır. Koyunoğlu’nun, Birinci Ulusal Mimarlık Dönemi sonrası yaşamında Erzurumlu Nafiz Bey Apartmanı gibi modern mimarlık eserleri de verdiği biliniyor.

Erzurumlu Nafiz Bey Apartmanı, zamanla, birçok kişi tarafından satın alma yoluyla kullanılan bir yapı oluyor ve söz konusu bu satışlardan biri 1939 tarihinde gazete ilanıyla halka duyuruluyor. Günümüzde kilitli ve kullanılmayan bir durumda olan apartmanın en son ne zaman kullanıldığı bilinmiyor ancak mevcut durumundan uzun süredir kullanılmadığı ve bakımsız kaldığı anlaşılıyor. Yapının geniş iki cephesinin baktığı sokaklar, topografyadan dolayı eğimli olmasına rağmen, tüm cepheler zemin üzerine üç kattan meydana geliyor.

Planlama serbest plan esasına dayanılarak yapılıyor ve her kat, yalnızca tek bir daire içerecek şekilde düzenleniyor. Giriş, dikdörtgen formda bir hol ile sağlanıyor. Merkeze yerleştirilmiş dikey dikdörtgen biçimli koridora biri mutfak olarak düzenlenmiş dört mekân açılıyor. Giriş holünün iki yanına yerleştirilen dikdörtgen mekanlardan biri ise tuvalet olarak kullanılıyor. Yapının dışarıdan görünen iki geniş cephesi ve köşeye bakan dar bir cephesi bulunuyor. Dar cephenin giriş katında sivri kemer, aynı katın diğer cephelerinde ise yuvarlak kemerler yer alıyor. Ana giriş, Işıklar Caddesi’ne bakan cephenin köşesinde yer alıyor. İkinci giriş ise Alataş Sokağı’na bakan cephede aynı eksen üzerinde bulunuyor. Yapının ana girişinin açıldığı cephede zemin katta yuvarlak kemerli söveler içerisinde pencereler bulunuyor ve söveler, pilasterler aracılığıyla birleştiriliyor. Yapının üst katlarında, ortada üç bölümün cumba şeklinde düzenlenmesiyle cephe beş bölümlü olarak tasarlanıyor. Cumbalar üç yüzeyli olacak şekilde düzenleniyor ve orta yüzleri geniş tutuluyor. Her yüzeyde düz söveli dikdörtgen biçimli pencere açıklıkları yer alıyor. Pencerelerin alt ve üstlerinden geçirilen taş kuşaklarla kat araları vurgulanıyor. Cumbaların yanlarındaki düz bölümlere düz söveli dikdörtgen biçimli pencere ve balkon kapısı açıklığı yerleştiriliyor. Cephede zemin kat hariç, birinci, ikinci ve üçüncü katta aynı düzenleme tekrar ediyor. Yapıda, giriş kapısının iki yanında dentil motifli süsleme şeridi ve kapının hemen üstünde yer alan dairesel pencere dikkat çekiyor. Giriş kapısı üzerine yerleştirilen yuvarlak pencereninmerkezinde altı kollu bir yıldız, yıldızın kolları arasında ise bitkisel süslemeler yer alıyor.

Yıllardır yıkıma karşı direnen Erzurumlu Nafiz Bey Apartmanı, Arif Hikmet Koyunoğlu’nunmodern üslubu uyguladığı ilk tasarımı olup, modern üslupta ön plana çıkan yapısı ise Bursa Tayyare Sineması olduğu biliniyor. Koyunoğlu’nun dönemin anlayışına uygun olarak apartmanın tasarımında ihtiyaca yönelik mekanlardan oluşan bir plan tercih ettiği görülüyor. Erzurumlu Nafiz Bey apartmanı, A. Nihad Vedad (Vedat Tek'in oğlu) tarafından İstanbul’da 1933 yılında inşa edilen Pertev Apartmanı ile hem asimetrik plan düzeni hem de bir köşe yapısı olarak tasarlanmaları bakımından benzerlik gösteriyor. Koyunoğlu’nun, modern üslupta tasarladığı Erzurumlu Nafiz Bey Apartmanı’nın cephesinde, Bursa Tayyare Sineması’nda da kullandığı kırıklı çıkmaları tercih ettiği görülüyor. Apartmanın kapısı, Kemalettin Bey’in Devlet Demir Yolları Genel Müdürlüğü (1927) için inşa ettiği yapıda kullandığı giriş kapısını akıllara getiriyor. Üslup olarak farklı dönemlere ait olsalar da demir parmaklıklı kapının dairesel penceresi bu benzerliği ortaya koyuyor. Erzurumlu Nafiz Bey Apartmanı’nın cephe tasarımında kütleyi birden fazla parçaya bölerek girintili çıkıntılar ve yükseklik alçaklıklar kullanması modern mimari üslubunun hareketli cephe düzeni oluşturma ilkesini işaret ediyor.

Ankara'nın tarihi dokusunu yansıtan ve kent mimarisinde önemli bir yere sahip olan Erzurumlu Nafiz Bey Apartmanı'nın, kent müzesine dönüştürülmesi ile ilgili haberler gündeme gelmiş olsa da bu konuda kesinleşmiş bir durum bulunmuyor. Konuşulanlar, şehrin kültürel mirasını koruma ve sergileme adına heyecan verici olsa da yapılan araştırmalar sonucunda apartman sahibinin bu gelişmelerden haberdar olmadığı ortaya çıkıyor. Böylece, Ankara'nın ilk kaloriferli ve asansörlü apartmanı olarak bilinen Erzurumlu Nafiz Bey Apartmanı'nın geleceği hakkında yapılan tartışmalar, henüz somut bir karara bağlanmıyor. Dolayısıyla, apartmanın müze olup olmayacağı konusu, şimdilik sadece konuşulanlar arasında yer alıyor…